Toekomstbestendig bosbeheer

De laatste jaren is er een toenemende belangstelling voor de teelt van biomassa in wilgenplantages. In Nederland liggen volop kansen voor de aanleg van wilgenplantages, waarbij momenteel vooral wordt gekeken naar wilgenteelt op onbenutte terreinen en op locaties waar de plantage meerdere functies bedient.

Hout is een belangrijke grondstof voor de opwekking van hernieuwbare energie. De verwachting is dat de vraag naar houtige biomassa alleen maar zal toenemen. Temeer, omdat houtige biomassa ook een steeds grotere rol gaat spelen als grondstof voor biobased producten. Internationale scenariostudies voorspellen zelfs een tekort aan houtige biomassa op de middellange termijn. Steeds meer wordt er daarom gekeken naar mogelijkheden om binnen Nederland biomassa te telen.

De trosbosbes (Vaccinium corymbosum) wordt in Nederland geteeld. In het verleden zijn deze commercieel geteelde trosbosbessen terechtgekomen in natuurgebieden. Zo ook in de Natura2000 gebieden Mariapeel en Deurnsche Peel, die Staatsbosbeheer in beheer heeft.

Door onbekendheid met de rijke boshistorie en het zeldzame (groene) erfgoed bij de vele particuliere Winterswijkse eigenaren en beheerders gaat er veel erfgoed van bossen en houtwallen verloren.

Op initiatief van de Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE) wordt in samenwerking met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten een drietal praktijkmiddagen over de oogst en verwerking van natuurgras georganiseerd.

Er ontstaat in de nabije toekomst een grote behoefte aan biomassa. Energieplantages van snelgroeiende boomsoorten zijn zeer efficiënte biomassaproducenten, scoren hoog op de duurzaamheidsladder en herbergen een interessante biodiversiteit. Bovendien kunnen ze uitstekend worden gecombineerd met andere landgebruiksvormen en bieden ze kansen voor een meer kostenefficiënt beheer van het landschap.

De Nederlandse FSC-standaard moet worden herzien. Stichting Probos is gevraagd een eerste versie op te stellen voor de inbreng in de landentafel op basis van de internationale standaard (inclusief generieke indicatoren).

In 2013 hebben Bioniers en Probos een verkennende literatuurstudie uitgevoerd naar de mogelijkheden om afvalwater te zuiveren met wilgen. Hieruit bleek dat de combinatie van wilgenplantages voor biomassaproductie met zuivering van afvalwater vanuit zowel financieel oogpunt als vanuit doelstellingen voor CO₂ reductie zeer interessant is.

Als gevolg van de economische crisis komt de ontwikkeling van duizenden hectares bedrijventerrein niet of slechts moeizaam op gang. Een deel van deze terreinen kan in potentie worden gebruikt voor de teelt van biomassa.

De aandacht voor cultuurhistorie in het bos- en natuurbeheer is sterk toegenomen. Hiermee samenhangend is de interesse om cultuurhistorie een vaste plaats te geven in het beheer ook vergroot. Maar het is dan wel noodzakelijk dat dit op een vakkundige manier gebeurt. Een belangrijke actuele uitdaging voor veel beheerders is om hun gebiedskennis op het gebied van cultuurhistorie op peil te brengen. Goed beheer van erfgoed begint immers met ‘weten wat je hebt’.

De vraag naar (houtige) biomassa stijgt snel. Verschillende prognoses laten zien dat er al binnen enkele jaren een tekort aan houtige biomassa zal zijn in Europa. Uiteraard zal dit ook gevolgen hebben voor de prijs van biomassa, die zal naar verwachting zal stijgen. Het telen van biomassa wordt daardoor financieel aantrekkelijk. Stichting Twickel heeft een houtkachel aangeschaft voor de productie van warmte. Naar verwachting produceert het landgoed voldoende houtige biomassa om deze ketel te voeden. Zij wil hiervoor zelfvoorzienend zijn.

Er is de laatste jaren een toenemende aandacht voor cultuurhistorie onder boseigenaren en bosbeheerders. Echter, nog steeds gaan er, vaak onbewust, veel cultuurhistorische waarden verloren. Dit betreft vooral de minder bekende en moeilijk zichtbare (bijvoorbeeld ondergrondse) cultuurhistorische waarden. Met de toenemende houtoogst, neemt het risico op verdwijnen of beschadiging van cultuurhistorische waarden toe. De centrale vraag is daarom hoe voorkomen kan worden dat cultuurhistorische waarden in bossen, mede als gevolg van de toenemende houtoogst, worden aangetast?

In 2012 hebben LTO Nederland, Raad voor Plantenrassen (RvP), Bosschap, Naktuinbouw, Algemene Vereniging Inlands Hout (AVIH) en Handelsgroep Boom- en Heesterzaden (BoHeZa) een Green deal afgesloten onder de naam ‘Weet Welk Plantmateriaal Je (Ver)koopt!’.

Veel bossen bevatten markante bomen. Dit kunnen bomen zijn van een weinig voorkomende soort of van een speciaal ras of variëteit. Het kunnen ook bomen zijn die een bijzondere verschijningsvorm of beheervorm hebben.

Wilgenplantages kunnen in potentie een belangrijke bijdrage leveren aan de Biobased Economy. Uit diverse studies van Probos is naar voren gekomen, dat teelt van houtige biomassa in wilgenplantages het meest kansrijk is wanneer dit wordt toegepast in slimme functiecombinaties.

In Nederland zijn afspraken gemaakt om meer biomassa uit het bos te oogsten. Hierdoor kan de beschikbaarheid van voedingsstoffen afnemen. Dit rapport geeft een overzicht over de in andere landen bestaande systemen om uitputting van bosbodems tegen te gaan.

In Nederland zijn tot nu toe vooral helofytenfilters gebruikt om op natuurlijke wijze (afval)water te zuiveren. Rietvelden zijn het meest populair. Hoewel effectief om water te zuiveren, leveren rietvelden geen nuttige biomassa en dus financieel rendement op.

De biomassabehoefte is de afgelopen tien jaar sterk gestegen en dit zal naar verwachting de komende tijd nog doorgaan. Talloze prognoses laten dan ook een houttekort zien in de nabije toekomst. Of dit ook werkelijk zal optreden valt te bezien, maar het is wel duidelijk dat er hard gewerkt moet worden aan de productie en oogst van houtige biomassa uit bos en landschap.

De wildwal die liep van Lunteren tot Wageningen diende eeuwenlang om de akkers tegen het wild te beschermen en was lange tijd een markant en herkenbaar element in het landschap. In de loop der tijd zijn grote delen van de wal verdwenen. De delen die nog resteren, liggen grotendeels verscholen in bossen en tuinen. Deze langste wildwal van Nederland is niet meer als zodanig herkenbaar in het veld.

Tak- en tophout uit bossen wordt in Nederland nog maar weinig benut als bron voor houtige biomassa. Dit komt enerzijds omdat men nog niet volledig zicht heeft op de ecologische effecten van de oogst van tak- en tophout. Anderzijds is er ook geen goed overzicht in welke gevallen (bostypen en bosontwikkelingsfasen) oogst van tak- en tophout kostenefficiënt kan worden uitgevoerd.